Nền điện ảnh Nhật Bản đang "chết mòn" vì quấy rối tình dục và bắt nạt

Ngành công nghiệp điện ảnh của Nhật Bản lớn thứ hai châu Á về doanh thu phòng vé - tổng doanh thu đạt 1,14 tỷ USD từ 115 triệu lượt xem dù ở trong đại dịch vào năm 2021. Nhưng đối với những người trong cuộc, nó không "lành mạnh" theo tiêu chuẩn thế giới hoặc thậm chí khu vực .

Đối với nhiều người trong ngành, đặc biệt là những người trong các công ty độc lập, các vấn nạn như làm việc quá sức, không có hợp đồng và quấy rối tình dục, lạm dụng quyền lực là thực tế nghề nghiệp mà họ phải chấp nhận.

Và ngay cả các đạo diễn từng có màn trình chiếu tại các liên hoan phim lớn ở nước ngoài, thường phải vật lộn để quyên tiền cho dự án tiếp theo và chỉ có mức sống trung lưu từ việc làm phim.

Một áp phích tiếng Nhật cho bộ phim cổ trang Nhật Bản năm 1954 "Shichinin no Samurai" (hay "Seven Samurai") do Akira Kurosawa đạo diễn. Ảnh: Getty.

Vào tháng 6 năm nay, người chiến thắng Cành cọ vàng tại LHP Cannes Kore-eda Hirokazu và sáu đạo diễn khác thuộc nhóm có tên Eiga Kantoku Yushi no Kai (tạm dịch: Hiệp hội các đạo diễn phim tình nguyện) đã ra mắt action4cinema/Coalition for the Establishment of a Japan CNC (A4C), một tổ chức phi lợi nhuận chuyên giải quyết các vấn đề sâu xa trong ngành.

Nền điện ảnh Nhật Bản đang "chết mòn" vì quấy rối tình dục và bắt nạt

Các thành viên A4C đặt mục tiêu thành lập phiên bản Nhật Bản của France's Center National du Cinema et de l'Image Anime (CNC). CNC là trung tâm Điện ảnh và Hình ảnh Chuyển động Quốc gia, đây là một cơ quan của Bộ Văn hóa Pháp, chịu trách nhiệm sản xuất và quảng bá nghệ thuật điện ảnh và nghe nhìn trong nước. CNC là cơ sở thuộc sở hữu công, có quyền tự chủ về pháp lý và tài chính.

"Mục tiêu chính của chúng tôi là thay đổi cấu trúc dòng tiền của ngành công nghiệp điện ảnh Nhật Bản và tạo ra một hệ thống bền vững hỗ trợ không chỉ phim thương mại mà còn cả phim cổ trang vốn đã trở thành sức hút lớn của điện ảnh Nhật Bản", đạo diễn kỳ cựu và A4C, thành viên sáng lập Funahashi Atsushi cho biết.

Năm 2019, ngành công nghiệp điện ảnh trong nước nhận được tổng cộng 3,5 tỷ JPY (24,5 triệu USD) từ Chính phủ Nhật Bản, trong khi ở Pháp, CNC phân bổ khoảng 287 triệu USD để hỗ trợ sản xuất phim.

Việc thúc đẩy một CNC của Nhật Bản bắt đầu vào cuối năm 2020 khi dịch Covid-19 làm đóng cửa các rạp chiếu phim và định tuyến khu vực công nghệ cao của Nhật Bản. Funahashi nói: "Chúng tôi cần xây dựng một hệ thống an toàn cho ngành công nghiệp điện ảnh Nhật Bản. Điều gì sẽ xảy ra nếu một đại dịch hoặc thảm họa khác lại xuất hiện".

Được thúc đẩy bởi cảm giác cấp bách để tồn tại này, nhóm đã bắt đầu các cuộc họp hàng tháng về việc tạo ra một mạng lưới an toàn với Hiệp hội các nhà sản xuất điện ảnh Nhật Bản (Eiren), cơ quan trong ngành do bốn tập đoàn điện ảnh lớn nhất của đất nước: Toho, Toei, Shochiku và Kadokawa đứng đầu.

Họ đã xem xét cách thức hoạt động của CNC và các cơ quan tương tự ở Hàn Quốc và Vương quốc Anh để duy trì ngành công nghiệp địa phương thông qua đào tạo, trợ cấp và các sáng kiến khác. Funahashi giải thích: "Chúng tôi nghĩ rằng, cơ quan trung ương nên quản lý dòng tiền và thu một số loại thuế từ rạp hát, TV, video và website để duy trì cơ sở hạ tầng và đầu tư cho tương lai".

Bộ tứ sáng lập (Kore-Eda, Funahashi, Suwa Nobuhiro và Fukada Koji) cùng với sự tham gia của các đạo diễn Nishikawa Miwa, Sode Yukiko & Uchiyama Takuya, luật sư giải trí Shinomiya Takashi đã tạo thành cơ quan mà sau này là A4C.

Một mục tiêu quan trọng khác của A4C là loại bỏ ngành nạn quấy rối tình dục trong ngành đã phổ biến từ lâu, nhưng hầu như được che giấu, cho đến khi một loạt các vụ phanh phui gần đây. Ví dụ hành vi lạm dụng tình dục của các đạo diễn kỳ cựu Sono Sion và Sakaki Hideo cùng những người khác. Sono và Sakaki không bị buộc tội gì, nhưng phần lớn ngành công nghiệp đã tẩy chay họ.

Vào tháng 4, nữ diễn viên Suiren Midori đã công khai trong một cuộc phỏng vấn với tuần báo Tosho Shimbun. Cô nói rằng, bảy năm trước đó, Sakaki đã lạm dụng tình dục cô trong một buổi diễn tập riêng. Sakaki đã đưa ra lời xin lỗi chung chung nhưng không thừa nhận hành vi cụ thể.

Cùng tháng, Suiren đã cùng với những nạn nhân khác và những người ủng hộ họ thành lập "Hiệp hội chấm dứt lạm dụng tình dục trong ngành phim ảnh và hình ảnh chuyển động". Nhóm kể từ đó đã thêm thành viên, đồng thời liên minh không chính thức với A4C.

Suiren cho biết, quá nhiều người trong ngành kinh doanh vẫn coi lạm dụng tình dục là "vấn đề của người khác. Nhiều người đang im lặng chờ đợi vấn đề này biến mất".

Suiren tin rằng, lý do chính cho ngành công nghiệp lâu đời này là "các mối quan hệ kiểu kim tự tháp đã được thiết lập, với các đạo diễn và nhà sản xuất đứng đầu". Hầu hết các nhà môi giới quyền lực tại Nhật là nam giới. Theo một nghiên cứu của nhóm hoạt động Japan Film Project, mặc dù có tăng chậm nhưng phụ nữ chỉ chiếm 12% số đạo diễn của tất cả các bộ phim truyện được phát hành vào năm 2020.

Mặc dù giành được giải thưởng Palme d’Or cho "Shoplifters" năm 2018, đạo diễn Hirokazu Kore-eda vẫn phải vật lộn để gây quỹ cho các bộ phim của mình. Ảnh: Getty

Tuy nhiên, phía ngành công nghiệp thừa nhận rằng, bỏ qua vấn đề quấy rối tình dục không phải giải pháp nữa. Vào ngày 27/4, Eiren đưa ra một tuyên bố rằng: "Chúng tôi tin rằng bất kỳ hành vi bạo lực nào, bao gồm cả bạo lực tình dục và tất cả các hình thức quấy rối đều không bao giờ được dung thứ và chúng tôi kiên quyết phản đối những hành vi này".

Một bước đột phá trong vấn đề lạm quyền là vụ kiện các cựu nhân viên của nhà điều hành rạp hát và nhà phân phối Uplink chống lại chủ tịch lúc bấy giờ là Asai Takashi vào tháng 6/2020 vì tội bắt nạt. Vụ kiện sau đó đã được giải quyết nhưng A4C đã ưu tiên cao việc xóa bỏ hoàn toàn nạn lạm quyền.

Những nỗ lực của nó đang bắt đầu có kết quả: Vào ngày 1/9, A4C báo cáo rằng, Cơ quan Văn hóa của Nhật Bản đã đưa các biện pháp chống quấy rối vào yêu cầu ngân sách năm 2023 của mình lên Nghị viện. Theo đó, có thể trong tương lai các hãng sản xuất đơn lẻ sẽ nhận được tài trợ của Cơ quan là 200,00 JPY (1.400 USD) để đào tạo chống quấy rối và các biện pháp liên quan.

Là người quan sát và tham gia phim trường Nhật Bản trong hơn hai thập kỷ với tư cách là một nhà báo, nhiếp ảnh gia, diễn viên và đạo diễn, Norman England, người Mỹ đã từng chứng kiến và trải qua những lần bị quấy rối trực tiếp. "Bắt nạt đã trở thành văn hóa", anh nói và đề cập đến mối quan hệ senpai-kohai (tiền bối - hậu bối) truyền thống, trong đó người trước có quyền tuyệt đối với người sau: "Bạn bị bắt nạt và khi có cơ hội, bạn bắt nạt người khác thấp hơn".

Anh tin rằng, giải pháp không phải là các hướng dẫn tự nguyện mà là các hợp đồng nêu rõ mọi thứ, từ hành vi ngoài giới hạn, đến giờ làm việc và trả lương. "Một số người không nghĩ rằng điều đó sẽ hiệu quả ở Nhật Bản... Tôi nghĩ khác bởi vì nó sẽ là một văn bản pháp lý", anh nói.

Theo nghiên cứu của Bộ Kinh tế, Thương mại và Công nghiệp, hơn 60% người làm việc tự do trong ngành điện ảnh Nhật Bản hiện đang làm việc mà không có hợp đồng. "Điều đó hoàn toàn sai lầm", Funahashi cho biết.

Nếu không có những cải cách, ngành công nghiệp điện ảnh Nhật Bản có thể tiếp tục suy giảm chậm chạp kéo dài. Funahashi nói: "Đối với những người trẻ, điện ảnh Nhật Bản không còn là nơi họ mơ ước được làm việc, không giống như những năm 1930 - 1950, kỷ nguyên vàng của các hãng phim Nhật Bản. Chúng tôi phải thực hiện những thay đổi cơ bản để phim trường một lần nữa trở thành nơi mọi người yêu thích cống hiến sức lực và đam mê của mình".